چگونه درد ناگهانی پهلو را از درد عفونت یا سنگ کلیه تشخیص دهیم؟

درد ناگهانی پهلو یکی از شکایات شایع و در عین حال هشداردهنده است که می‌تواند از علل متنوعی در نواحی کلیه، مجاری ادراری، عضلات یا حتی احشاء شکمی ناشی شود. مهم‌ترین علت پزشکی این درد، سنگ کلیه است؛ زمانی که سنگ در مسیر حالب حرکت می‌کند باعث انسداد جریان ادرار و درد شدید تیرکشنده در پهلو می‌شود. این درد معمولاً به زیر شکم یا کشاله ران انتشار پیدا می‌کند و ممکن است با تهوع، استفراغ یا خون در ادرار همراه باشد.

از دیگر علل شایع می‌توان به عفونت کلیه یا مجاری ادراری اشاره کرد. عفونت معمولاً درد مبهم، مداوم و همراه با تب و لرز ایجاد می‌کند. در این حالت کلیه دچار التهاب می‌شود و تماس مایع ادراری آلوده با مجرا سبب احساس سوزش و تکرر ادرار می‌گردد.

علاوه بر اختلالات کلیوی دردهای عضلانی یا اسپاسم عضلات پهلو نیز می‌تواند علت درد ناگهانی باشد به‌ویژه پس از فعالیت‌های شدید فیزیکی یا وضعیت بدنی نادرست. در برخی موارد دیسک یا مشکلات ستون فقرات کمری نیز به‌صورت درد پهلو تظاهر می‌کند که با حرکت و تغییر وضعیت تشدید می‌شود.

در زنان عللی مانند کیست تخمدان، تخمک‌گذاری دردناک یا عفونت لگنی نیز می‌تواند باعث درد پهلو شود. همچنین در شرایط اورژانسی مانند آپاندیسیت، انسداد روده یا آنوریسم آئورت شکمی نیز درد پهلو بروز می‌کند ولی این موارد کمتر شایع‌اند و معمولاً با علائم دیگری همراه هستند.

به طور کلی هر درد ناگهانی در پهلو که بیش از چند ساعت ادامه یابد یا با تب، تهوع، تغییر در رنگ ادرار یا کاهش حجم ادرار همراه باشد نیاز به ارزیابی فوری با سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن دارد تا علت دقیق مشخص شود و از آسیب احتمالی به کلیه‌ها جلوگیری گردد.

علائم سنگ کلیه و عفونت کلیه (پیلونفریت) در بسیاری از موارد شبیه یکدیگرند اما تفاوت‌هایی دارند که می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر کمک کند. آشنایی با این تفاوت‌ها برای بیماران ضروری است تا در صورت مشاهده علائم هشدار سریع‌تر به پزشک مراجعه کنند.

علائم سنگ کلیه

سنگ کلیه زمانی ایجاد می‌شود که مواد معدنی در ادرار به هم متصل شده و بلورهایی تشکیل دهند که در کلیه یا مسیر حالب حرکت می‌کنند. این حرکت باعث درد بسیار شدید و ناگهانی می‌شود. مهم‌ترین علائم سنگ کلیه عبارت‌اند از:
درد شدید و تیرکشنده در پهلو یا پشت که به زیر شکم و کشاله ران انتشار می‌یابد؛ این درد اغلب به‌صورت متناوب و کولیکی (دوره‌ای) است.
وجود خون در ادرار (ادرار قرمز یا صورتی‌رنگ) به علت خراش مخاط حالب توسط سنگ.
حالت تهوع و استفراغ به دلیل تحریک اعصاب مشترک بین کلیه و دستگاه گوارش.
احساس سوزش یا تردید هنگام ادرار کردن خصوصاً وقتی سنگ در مسیر خروجی ادرار قرار دارد.
در برخی بیماران تعریق زیاد، بی‌قراری و بی‌خوابی نیز مشاهده می‌شود.
درد سنگ کلیه معمولاً با تب همراه نیست مگر زمانی که عفونت هم‌زمان وجود داشته باشد.

علائم عفونت کلیه

عفونت کلیه معمولاً از گسترش عفونت مثانه به سمت بالا ایجاد می‌شود و التهاب در بافت کلیه باعث علائمی کاملاً متفاوت با سنگ می‌گردد. این دگرگونی‌ها اغلب تدریجی‌تر و سیستمیک‌تر هستند. نشانه‌های اصلی عبارت‌اند از:
تب، لرز و احساس گرگرفتگی بدن به دلیل واکنش سیستم ایمنی به باکتری‌ها.
درد مبهم یا سنگین در ناحیه پهلو یا پشت که معمولاً یک‌طرفه است و با گذر زمان تشدید می‌شود.
سوزش ادرار، تکرر و فوریت ادرار از مهم‌ترین نشانه‌های عفونت هم‌زمان در مثانه و مجاری هستند.
ادرار تیره، کدر یا بدبو، که ناشی از وجود چرک و باکتری در ادرار است.
احساس خستگی، بی‌حالی، کاهش اشتها و تهوع.
در موارد شدید عفونت می‌تواند وارد خون شود و باعث سپتیسمی (عفونت گسترده بدن) شود که یک حالت اضطراری پزشکی است.

به‌طور خلاصه درد ناگهانی و خنجرگونه پهلو بیشتر نشانه سنگ کلیه است درحالی‌که تب، لرز و درد مبهم بیشتر به نفع عفونت کلیه می‌باشد. تشخیص قطعی تنها با انجام سونوگرافی کلیه، آزمایش ادرار و در صورت نیاز سی‌تی‌اسکن ممکن است.

تشخیص علت درد پهلو نیازمند بررسی دقیق و ترکیبی است. از آنجا که علل این درد می‌تواند از مشکلات ساده تا بیماری‌های جدی متفاوت باشد انتخاب صحیح روش تشخیصی برای هر بیمار اهمیت زیادی دارد. در ادامه مهم‌ترین روش‌های تشخیص علت این عارضه را توضیح می‌دهیم:

شرح حال و معاینه بالینی

اولین گام بررسی محل دقیق درد، نوع آن (تیز یا مبهم) و علائم همراه مانند تب، تهوع یا سوزش ادرار است. وجود تب و لرز به نفع عفونت بوده در حالی که درد ناگهانی و شدید معمولاً با سنگ کلیه ارتباط دارد.

آزمایش ادرار (Urinalysis)

با بررسی وجود گلبول‌های قرمز، سفید، باکتری یا کریستال می‌توان احتمال سنگ یا عفونت را مشخص کرد. وجود خون نشانه سنگ و وجود چرک و باکتری نشانه عفونت است.

آزمایش خون

در موارد مشکوک میزان کراتینین و اوره برای بررسی عملکرد کلیه‌ها و نشانگرهای التهابی مانند CRP و WBC جهت تشخیص عفونت اندازه‌گیری می‌شوند.

سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری

یکی از بهترین روش‌های اولیه تشخیص است که سنگ‌ها، گشادشدگی حالب یا هیدرونفروز ناشی از انسداد را بدون اشعه نشان می‌دهد.

سی‌تی‌اسکن شکم و لگن

در صورتی که سونوگرافی نتیجه قطعی ندهد یا درد بسیار شدید باشد سی‌تی‌اسکن (CT) می‌تواند وجود سنگ‌های ریز عفونت یا توده‌های کلیوی را به‌دقت مشخص کند.

کشت ادرار

اگر پزشک به عفونت شک داشته باشد برای شناسایی نوع باکتری و انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب انجام می‌شود.
استفاده از این مراحل به ترتیب و با راهنمایی پزشک امکان تشخیص سریع و دقیق علت اصلی درد پهلو را فراهم می‌کند. چنانچه قصد انجام سونوگرافی در فردیس کرج را دارید می‌توانید به مرکز تصویربرداری مجهز دکتر موسی طهمورسی مراجعه کنید.

درد پهلو همیشه نشانه یک مشکل ساده نیست و در برخی شرایط می‌تواند حاکی از بیماری‌های خطرناک یا اورژانسی باشد. شناخت این علائم هشداردهنده به بیماران کمک می‌کند تا به‌موقع به پزشک مراجعه کنند و از عوارض جدی جلوگیری شود.
مهم‌ترین مواردی که درد پهلو می‌تواند خطرناک تلقی شود عبارت‌اند از:
درد بسیار شدید و ناگهانی
اگر درد به‌صورت ناگهانی و به شکل تیرکشنده بروز کند ممکن است نشانه سنگ کلیه در حال حرکت یا انسداد حالب باشد. این وضعیت نیاز به بررسی فوری با سونوگرافی یا CT اسکن دارد.
همراهی با تب، لرز یا ضعف عمومی
بروز تب بالا لرز یا احساس خستگی می‌تواند علامت عفونت کلیه (پیلونفریت) یا حتی عفونت گسترده بدن (سپسیس) باشد که به درمان سریع نیاز دارد.
وجود خون در ادرار
مشاهده ادرار قرمز یا صورتی‌رنگ علاوه‌بر سنگ کلیه ممکن است نشانه تومور یا آسیب کلیوی باشد و باید حتماً بررسی شود.
کاهش یا قطع شدن ادرار
اگر بیمار احساس کند که ادرار از بدنش خارج نمی‌شود یا مقدار آن به‌شدت کم شده ممکن است دچار انسداد کامل مسیر ادرار یا نارسایی کلیه شده باشد.
درد پهلوی همراه با تهوع، استفراغ یا تورم شکم
این موارد می‌توانند در اثر انسداد حاد دستگاه ادراری یا اختلالات دیگر شکمی مانند آپاندیس یا مشکلات صفراوی ایجاد شوند.
درد مداوم بیش از چند روز بدون بهبود
درد ماندگار یا تکرارشونده حتی اگر خفیف باشد نیاز به بررسی تصویربرداری دارد تا علل مزمن مانند کیست‌ها، عفونت مزمن یا سنگ‌های بی‌علامت شناسایی شوند.

در مجموع هر درد پهلوی همراه با تب، تهوع، خون در ادرار یا کاهش حجم ادرار باید اورژانسی محسوب شود و بیمار بهتر است سریعاً به مرکز تصویربرداری یا اورژانس مراجعه کند تا آسیب کلیوی جبران‌ناپذیر رخ ندهد.

درد ناگهانی پهلو می‌تواند نشانه‌ای از سنگ کلیه یا عفونت باشد اما تفاوت در ویژگی‌های درد، علائم همراه و نتایج تصویربرداری به تشخیص دقیق کمک می‌کند. انجام سونوگرافی و در موارد خاص سی‌تی‌اسکن، نخستین گام برای تعیین منشأ درد است و باید در اسرع وقت انجام شود تا از آسیب به کلیه جلوگیری شود.
مرکز تصویربرداری دکتر موسی طهمورسی با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته امکان تشخیص سریع و دقیق علت درد پهلو را فراهم کرده است. بیماران می‌توانند با مراجعه به این مرکز از وجود سنگ، عفونت یا سایر اختلالات کلیوی اطمینان حاصل کنند و درمان مناسب را بدون تأخیر آغاز نمایند. چنانچه قصد رزرو نوبت را دارید می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس 09003651880 اقدام نمایید.


منابع
clevelandclinic.org
msdmanuals.com